ازدواج فرزندان حضرت آدم علیه السلام
خلقت آدم و حوّا
خداوند کریم در قرآن مجید می فرماید:
یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثیراً وَ نِساءً (سوره نساء آیه 1)[1]
«اى مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! همان کسى که همه شما را از یک انسان آفرید؛ و همسر او را (نیز) از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمین) منتشر ساخت.»
شکى نیست که ظاهر این تعبیر همان واحد شخصى را مى رساند و اشاره به نخستین انسانى است که قرآن او را به نام آدم پدر انسان هاى امروز معرفى کرده و تعبیر" بنى آدم" که در آیات فراوانى از قرآن وارد شده نیز اشاره به همین است و احتمال این که منظور وحدت نوعى بوده باشد از ظاهر آیه بسیار دور است.
«وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» این جمله می گوید: «همسر آدم از او آفریده شد» بعضى از مفسران از این تعبیر، چنین فهمیدهاند که همسر آدم، «حوا» از بدن آدم آفریده شده و پاره اى از روایات غیر معتبر را که می گوید: «حوا از یکى از دندههاى آدم آفریده شده» شاهد بر آن گرفته اند. (در فصل دوم از سفر تکوین تورات نیز به این معنى تصریح شده است).
ولى با توجه به سایر آیات قرآن هر گونه ابهامى از تفسیر این آیه برداشته می شود و معلوم می گردد که منظور از آن این است که خداوند همسر او را از جنس او (جنس بشر) آفرید.
در آیه 21 سوره روم مى خوانیم: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها ـ از نشانه هاى قدرت خدا این است که همسران شما را از جنس شما قرار داد تا به وسیله آن ها آرامش بیابید» و در آیه 72 سوره نحل می فرماید: «وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً ـ خداوند همسران شما را از جنس شما قرار داد.»
روشن است این که در این آیات می خوانیم: «همسران شما را از شما قرار داد» معنى آن این است که از جنس شما قرار داد نه از اعضاى بدن شما.
و طبق روایتى که از امام باقر علیه السلام در تفسیر عیاشى نقل شده، خلقت حوّا از یکى از دنده هاى آدم به شدت تکذیب شده و تصریح گردیده که حوا از باقى مانده خاک آدم آفریده شده است.
ازدواج فرزندان آدم چگونه بوده است؟
«وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالًا کَثِیراً وَ نِساءً (سوره نساء آیه 1) این جمله می گوید: «خداوند از آدم و همسرش، مردان و زنان فراوانى به وجود آورد» و از این تعبیر استفاده می شود که تکثیر نسل فرزندان آدم تنها از طریق آدم و همسرش صورت گرفته است و موجود ثالثى در آن دخالت نداشته است.
لازمه این سخن آن است که فرزندان آدم (برادر و خواهر) با هم ازدواج کرده باشند زیرا اگر آنها با نژاد و همسران دیگرى ازدواج کرده باشند " مِنْهُما " (از آن دو) صادق نخواهد بود.
این موضوع در احادیث متعددى نیز وارد شده است و زیاد هم جاى تعجب نیست چه این که طبق استدلالى که در بعضى از احادیث از ائمه طهار نقل شده این ازدواج ها مباح بوده زیرا هنوز حکم تحریم ازدواج خواهر و برادر نازل نشده بود، بدیهى است ممنوعیت یک کار، بسته به این است که از طرف خداوند تحریم شده باشد چه مانعى دارد که ضرورتها و مصالحى ایجاب کند که در پاره اى از زمان ها مطلبى جائز باشد و بعدا تحریم گردد.[2]
ولى در احادیث دیگرى تصریح شده که فرزندان آدم هرگز با هم ازدواج نکرده اند و به شدت به کسانى که معتقد به ازدواج آن ها با یکدیگرند حمله شده است.[3]
و اگر بنا باشد که در احادیث متعارض آن چه موافق ظاهر قرآن است ترجیح دهیم باید احادیث دسته اول را انتخاب نمود زیرا موافق آیه فوق است. (و اگر حدیثی موافق قرآن نبود طبق فرمایش اهل بیت باید از آن اجتناب کرد و جعلی است)[4]
در این جا احتمال دیگرى نیز هست که گفته شود:
فرزندان آدم با بازماندگان انسان هاى پیشین ازدواج کرده اند زیرا طبق روایاتى آدم اولین انسان روى زمین نبوده، مطالعات علمى امروز نیز نشان می دهد که نوع انسان احتمالا از چند ملیون سال قبل در کره زمین زندگى می کرده، در حالى که از تاریخ پیدایش آدم تا کنون زمان زیادى نمی گذرد، بنا بر این باید قبول کنیم که قبل از آدم انسانهاى دیگرى در زمین می زیسته اند که به هنگام پیدایش آدم در حال انقراض بودهاند، چه مانعى دارد که فرزندان آدم با باقیمانده یکى از نسل هاى پیشین ازدواج کرده باشد[5] ولى همانطور که گفتیم این احتمال با ظاهر آیه فوق چندان سازگار نیست.[6]
[1]. این مضمون در آیات دیگری نیز آمده است: أنعام : 98 أعراف : 189 زمر : 6
[2]. از امام رضا علیه السلام پرسیده شد که چگونه نسل مردم از آدم علیه السلام به وجود آمد؟
امام زین العابدین علیه السلام فرمود:
«حوا در یک زایمان هابیل را به همراه دختری زایید. سپس در زایمان دوم قابیل را با یک دختر به دنیا آورد. هابیل با دختری که با قابیل به دنیا آمده بود ازدواج کرد و قابیل نیز با دختری که با هابیل به دنیا آمده بود ازدواج کرد. و بعد از این ازدواج‌ها بود که ازدواج خواهر و برادر تحریم شد» (قرب الإسناد، ص 366)
و امام سجاد علیه السلام در گفت و گویى که با مردى قرشى داشت، فرمود:
«هابیل با لوزا خواهر همزاد قابیل ازدواج کرد و قابیل با اقلیما، همزاد هابیل»،
مرد قرشى پرسید: «آیا هابیل و قابیل خواهران خود را حامله کردند؟»
امام علیه السلام فرمود: «آرى!»،
آن مرد عرضه داشت این که عمل مجوسیانِ امروز است،
آن حضرت فرمود: «مجوسیان اگر این کار را می کنند و ما آن را باطل می دانیم براى این است که بعد از تحریم خدا آن را انجام می‌دهند»،
آن‌گاه امام سجاد علیه السلام اضافه نمود: «منکر این مطلب نباش براى این‌که درستى این عمل در آن روز و نادرستی اش در امروز حکم خدا است که چنین جارى شده، مگر خداى تعالى همسر آدم را از خود او خلق نکرد؟ در عین حال می بینیم که او را بر وى حلال نمود، پس این حکمِ شریعتِ آن روزِ فرزندان آدم علیه السلام و خاص آنان بوده و بعدها خداى تعالى حکم حرمتش را نازل فرمود.» (الإحتجاج علی أهل اللجاج، ص 314 ).
[3]. از امام صادق علیه السلام پرسیدند: «پیدایش نسل از فرزندان حضرت آدم چگونه بود؟ زیرا بعضى از مردم می گویند به حضرت آدم وحى رسید که دختران خود را به پسران خود تزویج نماید و اصل و ریشه تمامى مردم از آن برادرها و خواهران است.»
امام صادق علیه السلام در پاسخ فرمود: «حق تعالى منزّه و برتر از این است که گوینده اى در باره حضرتش چنین بگوید، آیا پیامبران، فرستادگان، مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات را از حرام آفریده و قدرت نداشته آن ها را از طریق حلال بیافریند و با این که از خود این مردم عهد و پیمان بر حلال و پاک و پاکیزگى گرفته است... سپس امام صادق علیه السلام به شرح و بیان ابتداى نسل از فرزندان حضرت آدم پرداخت تا این‌که فرمود: «وقتی قابیل، هابیل را کشت، حضرت آدم از داغ جوانش هابیل فزع و جزع نمود ... و خداوند حضرت شیث را به تنهایى بدون توأم با خواهرى به آدم عنایت فرمود، و اسم شیث، هبة اللَّه است و آن‌حضرت اول کسى است که از آدمیان در زمین وصى و جانشین پیغمبر شد و بعد از حضرت شیث خداوند یافث را به آدم مرحمت فرمود و یافث هم بدون همزاد متولد گردید، و چون به حد بلوغ و رشد رسیدند، و اراده نمود خداوند که نسل زیاد شود چنان‌که می‌بینید (زیاد شده‌اند) و تزویج خواهر با برادر حرام بود؛ از این جهت حق تعالى حوریه اى به نام نَزلَه در عصر روز پنج‌شنبه از بهشت فرستاد و امر فرمود به آدم که او را تزویج و همسر شیث نماید، سپس در عصر روز بعد حوریه دیگری به نام مَنزِلَه فرستاد و به آدم امر فرمود که به یافث تزویج نماید، پس از آن‌که حضرت آدم آن ها را به دو فرزند خود تزویج نمود براى حضرت شیث پسرى متولد گردید و براى یافث دخترى متولد شد و چون به حد بلوغ و رشد رسیدند، خداى تعالى امر فرمود به آدم که دختر یافث را به پسر شیث تزویج کند، و حضرت آدم اطاعت امر کرد و آن ها را همسر یکدیگر نمود، و از ایشان، پیامبران و فرستادگان الهی و برگزیدگان و نسل آن ها متولد شدند...» (علل الشرائع، ج 1، ص 18)
طبق برخی از احادیث؛ استمرار نسل انسان را از طریق فرزند سوم حضرت آدم که به نام شیث یا هبة الله که وصی آدم و ولی عهد او بود، می دانند؛ چون هابیل به دست قابیل کشته شد و قابیل که در اثر عصیان و گناه مطرود شده بود، به دنبال فسق و فجور رفت و فرزندان و نسل او نیز که دنباله رو اعمال و افکار او بودند، در اثر عصیان و طغیان در حادثه طوفان حضرت نوح همه از بین رفتند. (بحار الانوار، ج 11، ص 220)
[4]. از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده است: «إذا جاءکم عنی حدیث، فاعرضوه على کتاب الله، فما وافق کتاب الله فاقبلوه، و ما خالفه فاضربوا به عرض الحائط ـ هرگاه حدیثى از من به شما برسد، آن را بر کتاب خدا عرضه کنید، آن چه از آن موافق قرآن بود بپذیرید و آن چه مخالف بود به دیوارش بکوبید. (التبیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 5، ـ تفسیر الصافی، ج 1، ص 36 ـ العدة فی أصول الفقه، ج 1، ص 350)
امام صادق علیه السلام نیز فرمود: «مَا لَمْ یُوَافِقْ مِنَ الْحَدِیثِ الْقُرْآنَ فَهُوَ زُخْرُفٌ ـ حدیثى که با قرآن همخوان نباشد، دروغی است خوش رنگ و لعاب.» (کافی، ج 1، ص 69)
[5]. این احتمال حتی روایت هم ندارد.
[6]. خلاصه ای از تفسیر نمونه، ج3، ص 245